Նամակ Ամստերդամին։

երբ գալիս է ամառը, իր հետ միասին քեզ մոտ է ժամանում տաք արևը։ Այդ արևի հետ մեկտեղ՝ խոնավ, քրտնեցնող շոգը։ Հեծանիվիս ղեկը այնքան է տաքանում որ քշելը դժվար է, իսկ ամեն կարմիր լույին կանգելիս քո շոգը ծանր վերմակի պես ընկնում է վրաս։ Գալիս են երկար, շատ երկար օրեր, և տեղ տալիս երկար, շատ երկար զրույցների։ Այդ զրույցների մեջ ընկած մենք քեզ հետ արթուն ենք մնում ամբողջ կարճ ու աննկատ անցնող գիշերվա ընթացքում։ Ու երբ թվում է թե ասելու այլևս ոչինչ չկա, հանկարծ նայում ենք դուրս ու տեսնում որ դու արդեն բացել ես լույսը, ու մեզ պատրաստում ես նոր օրվա։ Երկար, շատ երկար մի օրվա։ Ամռանը քո քամին չի սառեցնում ոսկերները՝ ինչպես անում է ձմռանը, այն միայն մեղմ գրկում է և հովացնում անցորդներին։ Քամու հետ միասին էլ դու հաճախ բերում ես, ինձ այդքան սիրելի ու անսովոր ծովի հոտը։ Երբ քեզ մոտ է գալիս ամառը, սկսում եմ մտածել որ գուցե իրոք կարող եմ քեզ սիրել։ Սիրել քո գեղեցկագույն և հին փողոցներին, ծուռ-ծռտիկ շենքերին, պատուհանիս տակ հոսող ջրանցքին։ Սկսում եմ նորովի սիրել մարդկանց, որ ջրանցքի մյուս կողմի բառում նստում եմ մինչև ուշ գիշեր, խոսում և ծիծաղում։ Նրանք այնքան բարձր են ծիծաղում որ իմ փոքրիկ սենյակն էլ է լցվում իրենց ուրախությամբ։ Ես էլ մենակ նստած նայում եմ նրանց ու մտածում թե ինչքան ազատ են այս մարդիկ։ Ինչքան ազատ ես դու, ու ինչքան ազատ ես դարձնում ինձ։ Երկար մտածում էի թե ինչի եմ սկսում սիրել քեզ։ Ու հասկացա որ սիրում եմ այս ազատությունը որ ինձ պարգևել ես։ Այսքան հասարակ ազատությունը լինելու։ Ուղակի լինելու։ Ազատություն չմտածելու թե ինչպես ինձ վրա կնայեն մադրիկ, թե ինչ կասեն անծանոթ անցորդները իմ հագած տարօրինակ ու իրար հետ երբեք չսազող հագուստի մասին։ Ազատություն դուրս գալ և քայլել երկար արդեն ծանոթ քո փողոցներով։ Օրեցոր ավելի ու ավելի լավ եմ սկսում քեզ ճանաչել, ու ավելի հեռու եմ սկսում քայլել, մեկ անգամ նույնիսկ քարտեզին չնայելով։ Ինձ պարգևել ես նաև ազատություն անկեղծ լինելու։ Ինչս իմ և ինձ շրջապատող մարդկանց հետ։ Այդ անկեղծության մեջ, ես հասկացված եմ, ես կարող եմ խոսել, քանի որ գիտեմ որ ինձ լսում են։ Կարող եմ նաև չխոսել, և կորել ինքս իմ մենակության մեջ։ Այսօր, երևի հոգնել էիր տապ շոգից ու անձրև սկսեցիր։ Ամառային, ուժեղ, փողոցները մաքրող մի անձրև։ Հետն էլ՝ վախեցնող ու քաղաքը մեկ ակընթարթով լուսավորող մի ամպրոպ։ Մենակ նստած իմ պատուհանագոգին ես նայում եմ դուրս ու խորը շունչ քաշում։ Հիշում եմ, անցյալ ամառ, երբ դեռ քեզ ընդհանրապես դեռ չէի սիրում, նման մի անձրև էր գալիս։ Ու ես էլի մենակ կանգնած պատուհանից մոտ մտածում էի թե ինչքան նման է քո անձրևից հետո լվացված քաղաքի հոտը, իմ հարազատ քաղաքի հոտին։ Գուցե հորինել էի այդ նմանությունը, որովհետև այս տարվա անձրև նման է միայն անցյալ տարվանին։ Միայն քոնն է այս անձրևի հոտը այսուհետ։ Երևի սկսեցի քեզ սիրել երբ տեսա քեզ ինչպես որ կաս։ Դադարեցի այդքան հաճախ համեմատել քեզ իմ հարազատ քաղաքի հետ։ Դադարեցի նմանություններ փնտրել, վերստեղծել իմ քաղաքի պատկերը քեզ մոտ։ Այս ամառ առաջին անգամ տեսա քո դեմքը։ Դու էլ ինձ հրավիրեցիր քո այգիներ՝ ծառի տակ միասին գիրք կարդալու, գետերիդ մոտ՝ սառը սուրճ վայելելու։ Դու ինձ ժպտացիր, ես էլ ժպտացի ի պատասխան քեզ։ Իսկ գուցե ես առաջինը ժպտացի քեզ ու դու ինձ պատասխանեցիր հասկացող և հրավիրող ժպիտով։ Չէ, ինձ հարազատ դու չես դարձել։ քեզ իմը անվանել չեմ կարողանում, դժվար երբևիցե կարողանամ։ Ես գիտեմ, որ ես քոնը չեմ, դու էլ իմը չես։ քո պատմության մեջ ես չկամ և եթե վեր կենամ ու որոշեմ անհետանալ քեզնից, դու դա չես էլ նկատի։ Դու ինձ սիրահարված չես ու ես գիտեմ դա։ Բայց այնուամենայնիվ, ես երևի այլևս չեմ վախենում քեզ սիրել։ Իմ հարազատ քաղաքին՝ հին ընկերոջ պես եմ սիրում։ Մենք հեռվացել ենք իրարից, բայց միևնույն է սիրում ենք իրար՝ ոչ տոնական այլ իսկապես։ Մենք գիտենք, որ միևնույն է իրար մոտ ենք վերադառնալու, որ իրար սպասելու ենք ու նորից ու նորից գտնենք միմյանց։ Իսկ քեզ (երևի) սիրում եմ նորովի, այնպես ինչպես գուցե առաջին հայացքից սիրում են անծանոթ մեկի։ Այն Ես-ը, որ քեզ սիրում է, մի նոր Ես է, որ միայն քեզ համար և քո շնորհիվ եմ ստեղծել։ Սիրում եմ քեզ, առանց պահանջ զգալու քեզ պատմել իմ ամբողջ անցյալը։ Դու էլ, ինձ բարիորեն թույլ ես տալիս լինել նոր, և չես հարցնում այդ անցյալի մասին։ Ես սիրում եմ քեզ ժամանակավոր, քանի որ գիտեմ, որ այնուամենայնիվ, մեր սերը ժամանակավոր է։ Բայց, գիտես, ամեն տաք ամառային օրվա հետ որ կիսում ենք իրար հետ, ես քեզ սիրում եմ մի քիչ ավելի ուժեղ, մի քիչ ավելի իսկական։

originally posted on Linkedin

A few months ago, Pentagram, one of the oldest, most well-respected design firms in the world, designed a website for the Federal Government of the United States. Paula Scher’s team came up with a handmade look for the illustrations on the website. They carefully cut out and painted shapes and images in the chosen colors. The illustrations feel simple yet sophisticated, playful yet serious enough for a government website, real in a way that might deter your mind from the fact that you’re on a website controlled by a genocidal oligarchy.

And then they fed their work into Midjourney.

I don’t think it matters here what Midjourney spewed out. What matters is that this is one of the wealthiest possible clients commissioning one of the most arts-and-crafts-inclined women in the high society of the design industry, and the best they could do was to generate half-assed illustrations with generative AI.

I don’t want to talk about the environmental impact of generative AI. It’s neither the first nor the last thing to heavily contribute to the destruction of “the only home we’ve ever known.” I don’t want to talk about machine learning or general AI: I’m glad we’re at a point where they can potentially be used to save lives. I do, however, absolutely want to discuss generative AI, especially in art, design, fashion, photography, and cinema, and how terrifying it is to think that maybe the future generations create nothing but AI prompts.

Before I start this rent I want to recommend josh (The Nuke)’s video titled You are a better writer than AI. (Yes, you.) I will have other materials at the end of this, and I love them all and they are all directly or indirectly about eating the generative AI and feeding the artists, but none of it is quite as beautiful or quite as eloquent as this one.

I’ve been wanting to write this for a while now, and then, on January 15, I logged into Mastodon to write a post about how funny Drake’s lawsuit was and saw the news I never thought I’d get during my lifetime: David Lynch was dead. I’ve thought about the possible deaths of probably everyone I know except David Lynch. I wasn’t the only one. Very few men in the public eye have moved as respectably as he did. He got everything right. He changed the possibilities of what we could see in the movie theatre and on the small screen. An artist in the truest sense there could be. For the days following his death, every social media timeline I was on (except this one) flooded with tributes in a way I’d never seen before. From people like me who lived half a planet away in a society very different from his, to people like Kyle MacLachlan who owe their career to the man, we were, more than anything else, grateful for the art, the words, the presence. I was not planning to use him as a device to prove a point here, but I will now. I think we owe him to at least keep this thing he loved so much alive. Lynch, on the surface, was the intersection of painting, crafts, music, writing, and cinema. He was also the unified deep water all those things surfaced from.

Kyle MacLachlan gave an interview about Lynch a few days after he died. Here’s what stuck with me:

“When David was a kid, his mother wouldn’t let him use coloring books because she thought they would kill his creativity. I think of that as the David Lynch origin story. He was given a world without lines and went about making his own.”

His origin story. So that’s what I want us to think about when hiring someone who will write a Midjourney prompt and get a puke of stolen ideas. I want you to think about what world you’re building by prioritizing those people instead of the artists who devote their lives to expressing a unique experience, an intimate piece of themselves every time they present you their work. Those are the ones who have transcended – those who have gone deep into the ocean to bring you the biggest, brightest fish. What they present is their culture, their childhood memories, their most detriment traumas and their most triumphant healings, their love and hate, their grandma’s food and the posters in their teenage room, their first kiss and first breakup, and all their heartbreaks, all the music they’ve listened to and all the movies they watched, stitched together into a piece that feels, as Twitter would say, like touching grass.

I do believe that all art is affected by what came before, but I also believe that it’s always original. There is a reason why two academic painters with the same decades of experience will not paint the same still life the same way. Even when matching all other parameters – the object, the light, the distance, the angle – you can never really match the personality, and therefore never get the same result. Think about what a blessing it is to see those individual perspectives. There is a subreddit called r/redditgetsdrawn, where, if you are brave enough to post your photo, random people will draw you for free. Try it out and realize that even the ones you think are badly drawn have the person’s unique view of you, and maybe it will make you as emotional as it did me.

Why does it matter though, you might ask. Why do we need to care about personality? And I think even if you don’t give two fucks about how personal a piece you’re looking at is, you might care about its quality. That’s a loaded word – quality. Bliss Foster, who is the guy to follow for fashion content, has a YouTube video dissecting that word, searching for its meaning, and trying to understand what produces it. After doing that for about forty minutes, he arrives at the simplest definition, which I cried listening to: The only thing that produces quality is care. A Hermes Birkin is the epitome of a high-quality product not necessarily because they use perfect leather or high-quality threads. It’s because the people making them put decades of experience and truly thousands of dollars worth of care in the process.

The Twin Peaks return isn’t a high-quality piece of television art because the actors are famous, or because they spent a shit ton of money on visual effects. Many of the effects, in fact, might seem too cheap and janky. It is high-quality because it is the amalgamation of Lynch’s craziest, most novel, most disturbing, most thought-provoking ideas. It’s high-quality because Lynch put as much care into it as if it was his newborn child. In one interview my BFF Jim Jarmusch says:

“I think the masterpiece that took the last few years in American cinema is really Twin Peaks: The Return. Eighteen hours of incomprehensible T.V. It wasn’t easy for him, and, by the way, no one will finance David Lynch’s feature films — so, what the fuck, I don’t get it.”

Let it sink in that Lynch died with possibly millions of ideas that you will not get to witness and that your kids will not get to witness because the world increasingly prioritizes the surface (Emilia Pérez has 13 Oscar nominations this year smh).

I want you to understand that’s what you’re losing by using generative AI, even in a setting as commercial as your business: Quality and personality. And if real artists (I will never consider AI prompt writers neither artists nor designers nor musicians) can’t get a living wage by creating that art – eventually we’ll lose access to it altogether. And then what will we have left? Or do we only care about saving money now? Will anything work? Are we back to worshipping the David Ogilvy way of advertising? He must, indeed, die. Here’s Why ‘David Ogilvy’ must die by David Baldwin.

A lot more I could say here, but really the only reason I went on this rant was so that I could give you a list of things that will either help navigate the increasingly dark www, or will explain this matter way better than I can. You can find the list below and if you get to it, feel free to suggest others.

All of this is to say that I hope Lynch rests in the sunlight and gets to bring all his ideas to life. I also hope we keep his memory alive by continuing to transcend, to catch the big fish, and to reward those who do.

Archives (for inspiration & public work you can use freely):

Public domain image archive

Public work by Cosmos

Internet Archive

Flickr Archive spreadsheet

Casual Archivist: sources

Free image stocks (so that you can’t justify skimping on paying a photographer):

Unsplash.com – Photos, illustrations, 3D renders

Pexels.com – Photos, videos

Kaboompics.com – Photos/photoshoots

Wikimedia Commons – Images, sounds, videos

Pixabay.com – Photos, videos, illustrations, vectors, music, sound effects, GIFs

Gumroad is a website where people upload all sorts of assets, often free to use.

Nightshade is a tool to act against AI models stealing your art.

This is a list I continue to fill out of creatives in Armenia. Hire them, take care of them, encourage and empower them. They will do it with respect and care, I promise.

Recommended reading/watching list:

josh (The Nuke) – You are a better writer than AI (Yes, you)

David Lynch – Catching the Big Fish

Tilda Swinton on the State of Cinema

David Foster Wallace – David Lynch Keeps His Head

Ayan Artan – in defense of pretension.

David Baldwin – Why ‘David Ogilvy’ must die

Bliss Foster – What does “High Quality” Mean in High Fashion?

Elizabeth Goodspeed on what happens when we treat the past like a stock library

JakeDontDraw – How AI Tricked the World's Largest Painting Competition

Drew Gooden – YouTube is obsessed with AI

Գիտես իմ մոտ ամեն ինչ նույնն է։ Դու շատ կուրախանայիր, որ իմանայիր տեղափոխվել եմ Ամստերդամ։ Կուզեի քեզ պատմել որ թեզս Երևանի մասին եմ գրում։ Մեր Երևանի։ Շատ կծիծաղեիր իմ վրա, որ իմանայիր սկսել եմ գործել։ Կասեիր տատիկական բաներ եմ անում ինչպես միշտ։ Կգայիր մի օր իմ մոտ, միասին թանգարաններով կքայլեինք իսկ հետո կգնայինք վարդագույն գինի խմելու։ Կնստեինք մի տեղ, ջրանցքի մոտ ու երկար կզրուցեինք։ Լավ բաներից մենակ կխոսեինք՝ ապագայից, երկրներից որտեղ կուզեինք լինել, գրքերից որ կուզեինք կարդալ։ Մի տեղ անպայման իրար հետ կպարեինք։ Մի երեկո, երբ դու, չնայած երկար չեմ ու չում անելուց հետո մեկա եկար մեր կոլլեգաների հետ Նոր Տարվա հավաքույթի, ես՝ արդեն բավականին գինովցած տեսա քեզ հեռվում ու արագ վազեցի որ գրկեմ։ Իսկ դու՝ ընդհատելով խոսակցությունդ ինչոր մեկի հետ ինձ գրկեցիր։ Շատ պինդ գրկեցիր։ իսկ հետո մենք երկար պարում էինք իրար հետ ու դու ինձ պտտում էիր ու գրկում։ Դու երևի չգիտես, որ ինձ փրկել ես։ Կիրակի օր էր ու բացի ինձնից աշխատասենյակում ոչ մեկ չկար։ Նեղացար ինձնից, որ քեզ չէի ասել որ գալու եմ։ Իսկ ես չէի ուզում, որ դու ինձ տեսնես տխուր ու քանդված։ Իսկ դու եկար ու ինձ հրավիրեցիր թեյ խմելու ու հաց ուտելու։ Ես ուտել չէի ուզում ու ասում էի որ շատ գործ ունեմ անելու, իսկ դու բերեցիր երկու բաժակ թեյ, անջատեցիր համակարգիչս ու նստեցիր հետս։ Երկար նստեցինք, ու ոչ ես ոչ դու այդպես էլ գործ չարեցինք։ Երբ դուրս էի գալիս գործից, չկարողացա բացատրել որ գնում եմ, որովհետև ամեն ինչ այստեղ քեզ է հիշեցնում։ Չգիտեմ ոնց հետ եկա գործի, այդ սենյակ, որտտեղ ստացա քո մահի մասին լուրը։ Չգիտեմ ոնց նորից ոտք դրեցի սենյակ որտեղ հեկեկալով լացում էի ու գոռալով ասում, որ լուրը սուտ է։ Դու չկայիր, իսկ ես մեկա սպասում էի, որ կիրակի օրը կգաս ու ինձ թեյ կբերես։ Չդիմացա ու դուրս եկա գործից։ Մեր տեղում, որտեղ բոլորից թակում ծխում էինք, այլևս երբեք չեմ նստել։ Ու ոչ մեկին չեմ պատմել այդ տեղի մասին։ Մենակ քեզ իմացող մադրիկ գիտեն այդ գողտրիկ տեղի մասին։ Քոնն էր այդ տեղը, մենք ուղակի հրավիրված հյուրեր էինք այդտեղ։ Երևանում՝ հենց մեր կողքի շենքի պատին քո մեծ պատկերն է։ Ամեն անգամ որ անցնում եմ քո մեծ դիմանկարի կողքով, ժպտում եմ ու բարևում քեզ։ Հույսով եմ լսում ես բարևներս։ Ներիր ինձ որ քեզ սկսել եմ քիչ նամակներ գրել։ Ներիր ինձ, որ վերջին պահին չկարողացա գալ քո ծննդյան խնջույքին։ Ներիր ինձ, որ մոռացել եմ ծիծաղդ ու ձայնդ։ Ներիր ինձ, որ այս անգամ Երևան եկա ու քեզ ծաղիկ չբերեցի։ Չնայած դու երևի կասեիր որ քեզ հիմա ծաղիկ պետք էլ չի։ Իմ մոտ ամեն ինչ նույնն է։ Հոգու խորքում ավելի տխուր եմ դարձել, երևի կարոտից է։ Այստեղ պատերազմից ոչ մեկի հետ չեմ խոսում։ Ինչ պիտի հասկանան։ Սկսել եմ ծխել։ Հետս Հայաստանից ծխախոտ եմ բերում, ու օրը մեկ հատիկ ծխում, պատուհանիս մոտ նստած։ Դեռ սպասում եմ քեզ Ամստերդամում։ Սպասում եմ գաս, որ գնանք Վան Գոգի նկարներին նայենք։ Սպասում եմ գաս, որ գնանք պարենք ու ապագայից խոսենք։ Սպասում եմ քեզ հետ հանդիպմանը, որ ավելի մոտիկ ընկերներ դառնանք։ Հիմա մենակ երևակայութանս մեջ ես, ընկեր։ Ինչևէ։ Քո դիմանկարից հեռու եմ, բայց ամեն դեպքում, բարև, արի, ես էս անգամ կբերեմ թեյը։

Նամակ Երևանին

Կալումեյում Հախվերդյան է հնչում։ Արդեն պատրաստնում էինք գնալ տուն բայց լսեցինք “Բարի լույս Տիկին Արուսը” ու հետ գնացինք։ Հետ գնացինք ու բարձր երգեցինք Հախվերդյանի հետ միասին։ Հետո միացավ Երևաննը մենք Ենք-ը ու մենք, թեթև արցունքները դեմքերիս էդ մեկն էլ երգեցինք։ Մի ուրիշ ձև է լսվում “Հարազատ ամեն փողոց ու ամեն մի բակ” բառերը երբ երկար Երևաննում չես լինում։ Կալումեյում հանկարծակի հանդիպում եմ ծանոթ մարդկանց։ Հարց չկա, իրար հետ կնստենք, չնայած որ ես էլ իմ մոտիկ մի ուրիշ ընկերուհու հետ եմ։ Ոչինչ, հոգ չէ, բոլորս միասին կնստենք՝ ծանոթ, անծանոթ, հին ընկերներ՝ որոնք վերածվել են անծանոթի, մարդիկ՝ որոնք գուցե մի օր դառնան մոտիկ ընկերներ, իսկ գուցե մնան մեկ օրվա խմելու կոլեգաներ և կորեն ժամանակի ու տարածության մեջ։ Երևանին՝ իմ հին ընկերոջ պես եմ վերաբերվում։ Կռվում եմ հետը, սիրո նամակներ գրում իրեն, կարոտում բայց նույն ժամանակ առ ժամանակ հոգնում իրենից։ Ընկերությունը միշտ կարևոր է եղել ինձ համար։ Մարդկանց ում ընկեր եմ անվանել ու անվանում, միշտ սրտիս ամենախորքում եմ պահում, ու հիշում եմ նույնիսկ նրանց ովքեր ցավեցրել ու տխրեցրել են ինձ։ Երևանը շատ է ինձ տխրեցրել, փոխվել է դեպի վատը, կորցրել է իր տաքությունը, որը այնքան շատ էի սիրում փոքր ժամանակ։ Երևանը, որը կարոտում եմ, հին ընկերների պես, միայն հիշողությանս մեջ գոյություն ունի։ Պինդ պահում եմ մեր լավ օրերը հիշողությունը ու ցավում երբ տեսնում որ այդ հիշողությունը անկրկնելի է։ Ամենատարբեր պատճառներով են ընկերները իրարից հեռվանում։ Մեծանում են իրարից, չեն դիմանում իրար փոփոխություններին, չեն ընդունում իրար կատարած որոշումները, կամ ուղակի մոռանում են իրար առօրյայի մեջ ընկնելով։ Երբեք չէի կարծում որ Երևանից կհեռվանամ։ Կարծում էի, որ ամեն ինչ իրեն կհանդուրժեմ, բայց չկարողացա։ Հոգնեցի։ Գնացի։ Կարծում էի, ուրիշ մի քաղաքի հետ կընկերանամ, բայց դա էլ չկարողացա։ Ուրիշ քաղաքը ինձ չճանաչեց, ինձ իրենը չհամարեց, ինձ հիշացնում էր ամեն անգամ, որ ես այստեղ ուրիշն եմ, օտարն եմ։ Էլի փորձեցի։ Սկսեցի ուրիշ քաղաքում Երևանի հետքեր փնտրել։ Սկսեցի ձևացնել որ ջրանցքի մոտ քարե երկհարկանի 400 տարեկան տունը շատ էլ նման է իմ Երևանյան սովետական բարձրահարկի, որ միակ բառը որտեղ ծխում են ու էժան խմիչք վաճառում շատ էլ նման է Կալյումեին։ Բայց ախր այդ շենքում երբեք ճռացող վերելակ չի լինի, բառում երբեք Հախվերդյան չի հնչի, երբեք հանկարծակի հին ընկերների չեմ հանդիպի։ Հետ եկա Երևան, իսկ Երևանը ինձ կգրկեց, կվազեց դեպի ինձ ինչպես ես կվածեի իր մոտ, երկար բաժանումից հետո։ Երևանը ուրիշ ընկերներ ունի, ուրիշ մարդիկ են սիրում Երևանը հիմա, իսկ ինձ վրա Երևանը կնայի հեռվից ու գլխով կանի։ Բայց մի պահ, Կալումեում կհնչի Ֆորշ, ու Երևանը ինձ կհիշի, ու կհիշեցնի մարդկանց այնքան հեշտ հասանելի մոտիկության մասին։ Երևանը ինձ կտանի փողոցներով, կասի “Նայի, հիշում ես ինչ ուրախ էինք այստեղ։” Կասեմ “այո, այո, միշտ հիշում եմ, ամեն քաղաքում քո փողոցներն եմ փնտրում։” Ու Երևանը, ինձ Պուշկին-Պռոսպեկտ փողոցի պուլպուլակից ջուր հյուրասիրելով կասի “Ես էլ եմ հիշում։” Երևանը ինձ կասի “արի, երբ ուզում ես արի։ Գուցե անցյալի պես չեմ կգրկի, գուցե չհասկանանք իրար ու էլի ու էլի տխրեցնեմ քեզ, բայց կհիշեմ քեզ ու քեզ կհիշեցնեմ մեր ուրախ տաք ընկերության մասին։” Գիշերը մի քիչ գինովցած կքայլեմ Երևանի փողոցներով ու մենք կհիշենք իրար ու մի պահ Երևանյան ձմեռը ցուրտ չի լինի, ինչպես ուրիշ քաղաքի ձմեռն է ցուրտ լինում։ Մենք կհիշենք իրար, կգնանք մեր ճանապարհներով ու հասկանալով, ժպտալով իրար ցտեսություն կասենք։

“А двое не спят, двое сидят у любви на игле Им хорошо, станем ли мы нарушать их покой?”

Արդեն երեք ժամ նրանք նստած են ջրի մոտ մի հին նստարանին ու զրուցում են։ Հինգ հոգուց մնացել են երկուսը։ Իմ բազմոցը ուղիղ պատուհանի մոտ է դրված, և ես, սկզբից ակամա իսկ հետո մեծագույն ուշադրությամբ, նայում եմ այս երկուսին ու փորձում իմ սենյակից պատկերացնել իրենց զրույցը։ Տղան ինչ-որ բան է պատմում Աղջկան, ու Աղջիկը անընհդատ ծիծաղում է։ Ոտքերի մոտ, նստարանի տակ գարեջրի շշեր են։ Մի քանիսը դատարկ ու մեկը՝ լիքը։ Բուռն ինչ-որ բան են քննարկում։ Ամեն կատակի ու ծիծաղի հետ մի քիչ ավելի մոտիկ են իրար նստում։ Տեսնես դիտավորյալ թե՞ հանկարծակի։ Իմ երևակայության մեջ Տղան սիրահարված է Աղջկան, բայց թաքցնում է իր սերը, ընկերության քողի հետևում։ Աղջիկը սիրում է Տղային՝ ինչպես ամենամոտիկ ընկերներն են սիրում իրար։ Աղջիկը լավ հասկանում է Տղայի զգացմունքները, բայց ձև է թափում որ ոչինչ չգիտի, քանի որ Տղայի սերը փոխադարձ չէ։ Տեսնես ինչի՞ մասին են խոսում։ Գուցե՞ Ապագայից, որը այս կորած, անտեր ու սառը երկրում կառուցել անհնար է։ Երկուսն էլ հասկանում են, որ պետք է գնալ, փախչել մի ուրիշ տեղ, զրոյին սկսել։ Բայց ո՞նց թողնեն միմյանց։ Չէ որ զրոյից սկսելիս օտար մի երկրում քեզ հետ ոչ մեկ մինչև ուշ գիշեր նստարանին չի նստի։ Գուցե՞ սիրուց են խոսում։ Պատմում են իրար ինչքան բարդ է սիրել ու սիրվել։ Երևի երկուսն էլ վախենում են, որ ճիշտ սիրել չգիտեն։ Իրար հետ կիսում են այդ վախերը ու լավ հասկանում իրար։ Գուցե՞ խոսում են իրենց լավ օրերից ու ընկնում հիշողությունների գիրկը։ Հիշում են ոնց էին նոր ծանոթացել ու դեռ չէին գիտակցում ինչքան մեծ դեր կխաղան միմյանց կյանքում։ Հիշում են իրենց հին ընկերներին՝ նրանց՝ ովքեր խիզախ են գտնվել ու փախչել, նրանց՝ ովքեր ավելի խիզախ են ու մնացել են։ Հիշում են գյուղում անցկացրած երեկոները, երբ բոլոր ընկերները հետ հավաքված մի փոքր սեղանի շուրջ կիսում էին վերջին գարեջրի շիշը, վերջին ծխախոտի տուփը ու ծիծաղում։ Ու՞ր կորան բոլոր այդ ընկերները, բոլոր անցած օրերը։ Գուցե՞ ուրիշ աչքերով են նայում իրենց գիշերային քաղաքին։ Խորը փիլիսոփայական խոսաքցություն վարում անվերջ փոխվող և զարգացող քաղաքի մասին։ Երկուսն էլ հաճախ չեն ճանաչում իրենց սիրելի քաղաքը, շատ բան է փոխվել։ Նոր սրճարաններ են բացվել, նոր բարձրահարկ շենքեր են կառուցվել և իրենց ծանոթ քաղաքից մնացել է միայն այս նստարանը՝ փողոցի միակ վառ լապտի տակ։ Գուցե՞ նայում են իրենց շուրջ կանգնած շենքերին ու մտածում պատուհանների հետևում վաղուց քնած մարդկանց մասին։ Գուցե՞ պատկերացնում են իրենց կյանքերը դատելով վարագույրների գույները ու ձևերը։ Երևի ժամանակ առ ժամանակ նայում են փողոցի միակ վառված լույսով պատուհանին ու մտածում են, ով է այն գիժը որ արթուն է այս ուժ ժամին։

Տեսնես գիտեն, որ վառված լույսով պատուհանի հետևում ես եմ նստած, մտածում եմ իրենց մասին։

Բացում են գարեջրի վերջին շիշը, իսկ ես թեյը ձեռքիս բացում եմ պատուհանը։ Նստում եմ պատուհանագոգին ու ականջ դնում իրենց խոսակցությանը։ Զգում եմ աշնանային սառը օդը՝ թեթև, սակայն ցուրտ քամին, որ կարծես շշնջում է, որ շուտով ձմեռ է գալու։ Ականջի ծայրով լսում եմ իրենց զրույցը։ Աղջիկը պատմում է իր ընկերուհիներից մեկի ընկերոջ մասին, որ հաշիվը չի պակել ժամադրությունից հետո։ Տղան ծիծաղում է ու պատմում տարբեր գարեջրերի մասին որ փորձել է ճանապարհորելու ժամանակ։ Երկար լսում եմ իրենց խոսակցությունը, փորձելով հասկանալ, ու՞ր են կյանքը հասկանալու փորձերը։ Արդյո՞ք իրենք բացահայտել են բոլոր կյանքի գաղտնիքները։ Արդյո՞ք իրենց ապագան իսկականից վառ է և անհամբեր իրենց է սպասում։ Արդյո՞ք իրենք չեն վախենում սիրուց։ Արդյոք չունեն հին ընկերներ որոնք հիմա միայն իրենց հիշողության մեջ են ապրում։ Ոնց կարող են չունանալ հիշողություններ՝ միառժամանակ ակամա արցունքներ և ժպիտ պարգևող։ Ոնց կարող են չնկատել որ, որ նույնիսկ իրենց այս նստարանը շուտով կանհետանա, ու իր փոխարեն կդրվի ուրիշ, անհարմար, օտար մի նստարան։ Ոնց չեն հասկանում, որ իրենց քաղաքը այլևս իրենցը չի։ Ոնց չեն տեսնում, որ լույսը վառ պատուհանի հետևում Ես կամ։

Իմ ցնորքն էր իրենց սերը։ Տղան չի սիրում Աղջկան։ Աղջիկը չի սիրում Տղային։ Վեր են կանգնում նստարանից դատարկում գարեջրի մնացորդը ու գնում են։ Հասարակ մի նստարան է սա։ Ու այս գիշերն էլ հասարակ մի գիշեր է։

Իսկ ես դեռ երկար կնստեմ պատուհանագոգին շնչելով օտար ու սառը օդը։ Կնստեմ, կնայեմ դատարկ նստարանին, կմտածեմ ապագայիս, սիրո, ընկերներիս, հիշողություններիս ու քաղաքիս մասին։

Հետո կփակեմ պատուհանս ու կգնամ քնելու, քաղաքում որտեղ փախչել եմ ու զրոյից սկսել։